“Hendrik Antoon Lorentz (1853-1928) geldt als een van de grootste Nederlandse natuurkundigen, grondlegger van de elektrontheorie en een inspiratie voor velen. Einstein noemde de Nederlander zijn geestelijk vader en een levend kunstwerk.
Lorentz was lang hoogleraar theoretische natuurkunde in Leiden, maar niet alleen een studeerkamergeleerde. Na zijn pensioen werkte hij in 1918 mee aan plannen voor de afsluiting van de Zuiderzee. Acht jaar lang rekende hij aan de waterhoogtes en dijkhoogtes van het nieuwe IJsselmeer. Een van zijn aanbevelingen was een bocht in de Afsluitdijk bij de toegang bij Kornwerderzand om stromingen te beperken. Die plaats in de bocht
draagt sindsdien zijn naam: de Lorentzsluizen.
In 2020 inspireerde het verhaal van de fysicus Lorentz de Amsterdamse kunstenaar Floris Tilanus (1966) tot een potloodtekening van de Nederlandse geleerde en zijn sluizen. Hendrik Lorentz staat, als altijd tot in de puntjes gekleed, op het talud aan de IJsselmeerzijde van de dijk. Achter hem blinkt het sluizencomplex in de zon. Er staat wel een stevige wind die het water laat woelen en golven. De drijvende meetlat beweegt wild op en neer. Een symbool, zegt Tilanus, voor de uitdaging van de natuurkunde
om de wereld met metingen te begrijpen. Het draaipunt van de prent, noemt hij het. Vandaar de kleur. Er zijn meer symbolen in de tekening te vinden. Lorentz houdt als teken van de fysica een fotonenmolentje in zijn
hand. Hij staat letterlijk op de bouwstenen van het universum, de steentjes van het talud die de quarks en leptonen en bosonen van het Standaardmodel van de deeltjeswereld verbeelden. In de lucht boven de dijk zien we de gekrulde sporen in een bellenvat, die zichtbaar maken
hoe deeltjes voortdurend om en door ons heen zoeven.
Hoog in de lucht vinden we ook een flamingo, een subtropische vogel die door het opwarmende klimaat steeds vaker in Nederland neerstrijkt, garnaaltjes zoekend in bijvoorbeeld het Grevelingenmeer. De ijsberg net achter de dijk is van de smeltende Noordpool naar de Waddenzee gedreven.
De vraag is tegelijk wel hoe lang de dijk de stijgende zeespiegel nog tegenhoudt. Maar er is ook goed nieuws. Aan Lorentz’ voet kijkt een tevreden toppereend (Aythya marila) met de geleerde mee naar het ingedijkte water en weet: op de open Zuiderzee had ik als zoetwatervogel nooit een kans gehad.
De unieke potloodtekening Lorentz op de Afsluitdijk van Floris Tilanus, gemaakt in opdracht ter gelegenheid van 100 jaar NNV, meet zestig bij veertig centimeter. Voor lezers van dit tijdschrift is in kleine oplage, gesigneerd en genummerd, een hoogwaardige reproductie van het origineel te koop bij de kunstenaar. De prijs bedraagt 350 euro inclusief btw en verzending. Meer informatie en bestellingen via info@floristilanus.nl.”
Uit de Robbert, het feestnummer van het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde ter gelegenheid van 100 jaar NNV.
Overigens is ook de paragraaf over de reproductie voorlopig nog waar.